Pagale.dbv.pl

mio · Wysłany: Nie 0:19, 04 Mar 2007 Temat postu: Trochę o Tybecie

Tybet

- region w Azji Środkowej; dawniej niepodległe państwo, w 1949 roku anektowane przez Chiny (zobacz: Tybetański Region Autonomiczny). Przed okupacją składało się z trzech prowincji (Amdo, Kham, Ü-Cang (dBu-gTsang)) i miało powierzchnię około 2,5 mln km². Tybet położony jest na średniej wysokości około 4000-5000 metrów nad poziomem morza. Od południa i zachodu jest ograniczony przez Himalaje, Karakorum oraz masyw Pamiru, od północy przez Kunlun, Ałtyn-tag oraz Nanszan. Rozciągłość równoleżnikowa Tybetu wynosi około 2500 km. Na jego terenie biorą początek takie wielkie rzeki jak Jangcy, Brahmaputra, Indus, Mekong oraz mniejsze - Saluin, Satledź, Kali Gandaki, Trisuli, Manas, Subansuri.

Stolicą Tybetu jest Lhasa. Przywódcą politycznym i duchowym jest Dalajlama (obecnie na emigracji). Tybetańczycy posługują się językiem tybetańskim, są buddystami, mają wielowiekową kulturę i tradycje.

Spis treści :

1 Historia Tybetu do roku 1949

1.1 Początki

1.2 Cień Państwa Środka

1.3 Walka o wpływy w Tybecie

2 Historia współczesna
3 Tybet w popkulturze
4 Bibliografia
5 Linki zewnętrzne

1. Historia Tybetu do roku 1949 [

1.1 Początki

Miejscowa ludność wywodzi się od wędrownych plemion, które wyemigrowały na wschód z obszarów Azji Środkowej i osiedliły się na Wyżynie Tybetańskiej około V wieku n.e. Tybetańczycy są spokrewnieni z mieszkańcami współczesnej Birmy.

Obszar zamieszkiwany przez Tybetańczyków, stan na rok 1967Pierwszy znany z imienia król Tybetu, Natri Cempo, usankcjonował pierwotną, szamanistyczną religię bön. Niektóre obrzędy, właściwe dla tego wyznania przetrwały do dziś w tybetańskiej obyczajowości - ciekawym przykładem jest chociażby tzw. "Niebiański Pogrzeb". Dokonuje się go wyłącznie na mnichach, a polega on na pozostawieniu zwłok zmarłego sępom; kości i inne nietknięte części ciała spala się.

W VII wieku Srong-Bcan-Sgam stworzył silne państwo ze stolicą w Lhasie i podbił ogromne obszary, zagrażając stolicy Chin, Indiom Mauriów i Nepalowi. Jego żony, chińska księżniczka Wen Cheng i nepalska K'ri-bcun wprowadziły do Tybetu buddyzm, który kwitł do IX wieku, kiedy do władzy doszedł zwolennik bön, Langdarma. Nastąpił wówczas podział Tybetu na szereg niezależnych księstw feudalnych.

1.2 Cień Państwa Środka

Pod wpływem hinduskiego mędrca Atiśy (przybył w 1042 r. do Gu-ge na zaproszenie króla Je-Szes-'Oda) buddyzm stopniowo zyskiwał na popularności - w XII wieku przełożeni klasztorów mieli na tyle silne poparcie wśród ludności, że mogli się sprzeciwić woli króla i ingerować w jego politykę. W 1207 roku Tybet najechały pierwsze wojska Mongołów. Niedługo potem chan Kubilaj, założyciel dynastii Yuan w Chinach, nadał władzę świecką przełożonym najpotężniejszego klasztoru Sakya. W XIII wieku Tybet został ponownie zjednoczony pod berłem Yuan i według chińskich historyków po raz pierwszy stał się chińskim lennem.

Pałac Potala w Lhasie, oficjalna siedziba Dalajlamy do 1959 r.
Krajobraz Ladakhu, indyjskiej części historycznego Tybetu.W XIV i XV wieku nastąpił dalszy rozwój Buddyzmu pod wpływem energicznego reformatora Cong-k'a-Py (1357-1416), założyciela regularnej sieci klasztorów (Gomp), które stały się ośrodkami władzy nie tylko religijnej i świeckiej - zaczęły także funkcjonować jako centra kulturalne; miejsca, w których kształtowała się tożsamość Tybetańczyków. Cong-k'a-Py zasłynął także jako twórca sekty Gelugpa (tyb. Cnota), znanej również jako sekta Żółtych Czapek, od barwy nakryć głów mnichów. Jej najwyższymi zwierzchnikami byli Dalajlama i Panczenlama (wcielenie Buddy Amitabhy). V Dalajlama, zwany wielkim, mając poparcie chana mongolskiego Gusri, wprowadził w Tybecie teokratyczny system rządów Gelugpy, choć przy zachowaniu pierwotnych wpływów Bon. Za jego panowania nastąpił zanik znaczenia konkurencyjnej instytucji króla - Dalajlama stał się faktycznym władcą Tybetu.

Ludność chińska (Hanowie) zaczęła przenikać do Tybetu po 1720 roku , kiedy cesarz Kangxi z dynastii Qing pokonał znajdujące się od dłuższego czasu w stagnacji państwo mongolskie, a na dwór Dalajlamy wysłano pierwszą grupę chińskich urzędników (ambane). Według chińskiej wersji oznaczało to, że kraj pozostawał w chińskiej strefie wpływów. W XVIII wieku na krótko pojawili się w Tybecie zachodni misjonarze - kapucyni i jezuici. W swoich relacjach osądzili Tybet, jako kraj zacofany (m.in. brak pojazdów kołowych), izolujący się od świata. Opisali również surowy wobec niższych warstw system feudalny, m.in. kary publicznej chłosty na ulicach Lhasy.

1.3 Walka o wpływy w Tybecie

W XIX wieku cudzoziemcy z Zachodu próbowali przenikać do Tybetu, ale kraj ten izolował się na przybyszów. Kilku podróżnikom udało się do niego wkroczyć w przebraniu indyjskiego kulisa. Pod koniec stulecia Brytyjczycy przestraszyli się, że Tybet może znaleźć się rosyjskiej strefie wpływów, bo próbę przeniknięcia do tego kraju czynili również Rosjanie, m.in. Nikołaj Przewalski. Początkowo, w drugiej połowie XIX wieku, próbowali spenetrowac teren Tybetu przy pomocy szpiegów (największy sukces odniósł Nain Singh, na podstawie informacji zebranych przez niego została stworzona pierwsza mapa Tybetu przez Indyjski Instytut Kartografii). W 1901 r. zaowocowało to kilkutysięczną wyprawą, którą dowodził Francis Younghusband. W kilku bitwach Brytyjczycy dokonali rzezi Tybetańczyków przy pomocy broni maszynowej. W Lhasie Younghusband podpisał umowę o otwarciu Tybetu na brytyjski handel.

Chiny nie rezygnowały - w latach 1906 - 1909 zajęły Tybet Wschodni, a rok później Lhasę. XIII Dalajlama schronił się w Indiach. W 1911 upadło Cesarstwo Chińskie i Dalajlama powrócił w 1912 roku po zwycięstwie antychińskiego powstania i proklamowaniu republiki. Tybet stał się wówczas samorządnym państwem i pozostał nim aż do chińskiej agresji w 1950 roku. Niemniej, jego niepodległości nikt nie uznał (z łatwością mogła to zrobić choćby Wielka Brytania), co wykorzystały i wykorzystują Chiny twierdząc, że niepodległy Tybet nigdy nie istniał.

Jaki stanowią istotny element życia codziennego Tybetańczyków.
Wioska u podnóża GompyNowo powstałe państwo nie posiadało ponadto żadnej realnej siły gospodarczej i szybko uległo konserwatywnej myśli skupionej wokół środowiska klasztornego. Wkrótce po I Wojnie Światowej przywrócono teokrację, zamknięto granice i wprowadzono radykalną politykę izolacjonizmu. W okresie międzywojennym na świecie wzrosło zainteresowanie kulturą Tybetu - podejmowano liczne próby przedostania się do kraju i poszerzenia wiedzy o jego mieszkańcach. Tylko jednej podróżniczce udało się jednak dotrzeć w tym czasie do Lhasy. Dokonała tego w ciągu roku, korzystając z przebrania i fałszywego nazwiska. Historia międzywojennego Tybetu aż do dzisiaj nie została jeszcze dokładnie zbadana.

Historia współczesna

W roku 1949 Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza zajęła Tybet, który stał się częścią Chin, nadal oficjalnie (formalnie) zarządzaną przez Dalajlamę XIV i Panczenlamę. Centralna władza chińska miała w swojej gestii wojskowość, sprawy zagraniczne, finanse i edukację. W związku z narastającym coraz bardziej od 1958 r. uciskiem politycznym ze strony Chin oraz ruchami opozycjonistów skierowanymi przeciw władzy centralnej, nastąpiło usztywnienie polityki Chin wobec Tybetu. W roku 1959 Dalajlama XIV był zmuszony udać się na emigrację do Indii wraz ze 100 000 zwolenników, którzy osiedli głównie w miejscowości Dharamsala (stan Himaćal Pradeś). Założono tam Tybetański Rząd na Uchodźstwie, który do dziś nie może wraz z Dalajlamą powrócić do Tybetu. Mieszkańcy regionu Kham prowadzili z Chinami walkę partyzancką z gór w Nepalu, finansowanie w ramach zwalczania komunizmu zapewniały Indie i USA. Panczenlama pozostawał na stanowisku do roku 1965, w którym Chiny zakończyły okupację i włączyły Tybet w skład państwa jako Region Autonomiczny. Daty te nie oznaczają zasadniczej zmiany dla miejscowych, których liczba stale maleje w proporcji do napływowej ludności chińskiej. Liczba Tybetańczyków zmniejsza się także dzięki chińskiej polityce wynaradawiania i niszczenia narodu tybetańskiego.

Chińczycy rozpoczęli w 1961 roku akcję kolektywizacji gospodarki tybetańskiej. W 1966 r. wraz z rewolucją kulturalną wzrosły represje antybuddyjskie w Tybecie, a wiele miejsc kultu i zabytków zostało zniszczonych.

Chińska polityka wobec Tybetu uległa rozluźnieniu po śmierci Mao Zedonga w 1976 r. Na początku lat 80. Chińczycy po raz pierwszy w historii otworzyli Tybet dla cudzoziemców z Zachodu. Wylicza się bowiem, że przed 1979 r. odwiedziło go zaledwie ok. 1250 europejskich i amerykańskich podróżników.

Obecnie Tybet przechodzi forsowaną przez władze w Pekinie modernizację, z którą wiąże się ukończona w 2006 r. Kolej Tybetańska. Emigracyjny rząd tybetański krytykuje tę inwestycję tłumacząc, że zwiększy ona napływ Chińczyków i przyspieszy sinizację Tybetu.

Tybet w popkulturze

Szczątkowa wiedza i brak informacji o rzeczywistej sytuacji w Tybecie na Zachodzie przyczynił się w XX wieku do jego idealizacji, jako krainy duchowego rozwoju. Najwięcej przyczyniła się do tego powieść Zaginiony Horyzont, oraz zrealizowany na jej podstawie hollywoodzki film.

Po wojnie furorę zrobiła powieść Siedem lat w Tybecie, którą napisał Heinrich Harrer, austriacki himalaista internowany przez Brytyjczyków w Indiach. Harrer zbiegł do Tybetu, gdzie został nauczycielem XIV Dalajlamy. Kiedy pół wieku później w Hollywood przystąpiono do ekranizacji jego powieści, okazało się, że był nazistą i członkiem SS.

W 1997 roku Martin Scorsese nakręcił film "Kundun" pokazujący dzieciństwo i młodość XIV Dalajlamy od chwili, gdy został uznany za ostatnie wcielenie Buddy, przez okres edukacji, po dramatyczne wydarzenia związane z zajęciem Tybetu przez Chiny. 24 letni Dalajlama staje przed dylematem pozostania z narodem i narażeniem się na pewną śmierć, czy na emigrację do Indii. Cały ówczesny świat łącznie z ONZ nie staje w obronie Tybetańczyków.

Bibliografia

Agata Bareja-Starzyńska (red.) "Tybet: fakty mówią za siebie", PTPT, 1993, Warszawa 83-902406-0-2
Katarzyna Czoperk (red.) "Tybet: od Litościwej Małpy po Trójnóg Narodowej Jedności", HFPCz, 2001, Warszawa 83-87300-48-9
Adam Kozieł "Tybet: czas żelaznych ptaków", HFPCz, 2002, Warszawa 83-87300-57-8
Adam Kozieł "Tybet: stare duchy, nowe duchy", HFPCz, 2000, Warszawa 83-87300-33-0
David Snellgrove, Hugh Richardson "Tybet: zarys historii kultury", PIW, 1978, Warszawa
Helmut Uhlig "Tybet: kraj zakazany otwiera swe wrota", PIW, 1999, Warszawa 83-06-02740-X
Gilles van Grasdorff "Biografia XIV Dalajlamy", KOS, 2005, Katowice 83-89375-94-X

Linki zewnętrzne

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Tybet (region)Oficjalna strona Centralnej Administracji Tybetańskiej :[link widoczny dla zalogowanych]

Oficjalna strona rządu Tybetu na emigracji : [link widoczny dla zalogowanych]

Polskie Stowarzyszenie Przyjaciół Tybetu :[link widoczny dla zalogowanych]

Helsińska Fundacja Praw Człowieka - Tybet: [url] [link widoczny dla zalogowanych]

Tybet.pl - historia i kultura Tybetu :[url] [link widoczny dla zalogowanych]

Artykuł o tożsamości religijnej Tybetańczyków Aorta Magazine:[url] [link widoczny dla zalogowanych]

Artykuł o zmianach w przyrodzie Tybetu Aorta Magazine :[url] [link widoczny dla zalogowanych]

Artykuł o tybetańskim ruchu oporu Aorta Magazine :[url] [link widoczny dla zalogowanych]

Wejście smoka - chińska agresja Aorta Magazine :[url] [link widoczny dla zalogowanych]

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Tybet_%28region%29"[/url]